Jubileusz 25lecia odrodzenia Zwierzchnictwa Zakonu Bożogrobców w Polsce

W Miechowie w pradawnej Bazylice Grobu Bożego odbyła się uroczystość jubileuszowa z okazji 25. rocznicy odnowienia formalnej obecności Rycerzy i Dam Zakonu Bożogrobców w Polsce. Dokładnie 25 lat temu w Uroczystość Niepokalanego Poczęcia NMP miało miejsce utworzenia Zwierzchnictwa w Polsce Ordo Equestris Sancti Sepulcri Hierosolymitani, w skrócie OESSH, czyli Zakonu Rycerskiego Świętego Grobu w Jerozolimie, popularnie zwanego Bożogrobcami lub Kawalerami Grobu Bożego.

Historia powstania Zakonu Bożogrobców sięga czasów pierwszej wyprawy krzyżowej, gdy to w kilka dni po wyzwoleniu Jerozolimy z rąk saracenów, 22 lipca 1099 roku obwołano Królem Jerozolimskim, jednego z przywódców krucjaty, lotaryńskiego księcia Gotfryda z Bouillon, który odmówił przyjęcia tytułu królewskiego stwierdzając, że w Jerozolimie królem jest Chrystus i zaczął się posługiwać jako władca wyzwolonej Palestyny tytułem: Advocatus Sancti Sepulchri - Obrońca Grobu Bożego.

Wydarzenie to stało się początkiem powstania rycerskiego Zakonu Bożogrobców, których godło tzw. Krzyż Jerozolimski symbolizujący pięć ran Chrystusa, jest także nazywany Krzyżem Gotfryda. Bowiem to właśnie Gotfryd z Bouillon, który po swej śmierci spoczął w Bazylice Grobu Bożego w Jerozolimie, jako pierwszy z rycerzy, zaczął nosić ten dostojny znak, wyróżniający krzyżowca, broniącego Grobu Bożego.

Dzieje zakonu przez wieki były burzliwe i trudne, jak losy Królestwa Jerozolimskiego. Bożogrobcy spopularyzowali pochodzący z tradycji jerozolimskich zwyczaj budowania w kościołach na okres Wielkiego Tygodnia tzw. Grobu Pańskiego.

Szczególne znaczenie w historii zakonu odgrywała prowincja polska z siedzibą prepozyta w Miechowie. Przez wieki podlegała ona bezpośrednio Stolicy Apostolskiej i Patriarsze Jerozolimy, który zatwierdzał wybór jej przełożonego.

Współcześnie Zakon Bożogrobców jest ważnym międzynarodowym instrumentem aktywności Stolicy Apostolskiej i Kościoła Rzymskiego w Ziemi Świętej, gdzie Zakon utrzymuje i prowadzi ponad 100 inicjatyw społeczno - publicznych, takich jak szkoły podstawowe i zawodowe, przedszkola, instytucje charytatywne i inne dzieła, służące nie tylko katolikom, czy chrześcijanom, ale także poganom i Żydom.

Wielki Mistrz Zakonu aktualnie rezyduje w Rzymie. Do czasu pontyfikatu świętego Jana Pawła Wielkiego wielkimi mistrzami Zakonu Bożogrobców byli osobiście papieże. Jan Paweł II zmienił tę zasadę i od tego czasu Wielkim Mistrzem pozostaje jeden z kardynałów wyznaczonych przez Jego Świątobliwość.

Obecnie, od 8 grudnia 2019, jest nim kardynał Fernando Filoni, były wieloletni nuncjusz apostolski w Iraku i Jordanii. Drugim w hierarchii po Wielkim Mistrzu dostojnikiem Zakonu jest Wielki Przeor. Zawsze pozostaje nim Łaciński Patriarcha Jerozolimy, którym aktualnie jest abp. Pierbattista Pizzaballa, któremu zgodnie z tradycją przysługuje tytuł Jego Błogosławioności.

Historycznym momentem w tworzeniu struktur Zakonu w Polsce stał się dekret Wielkiego Mistrza Zakonu kardynała Giuseppe Caprio z 8 grudnia 1995 r., erygujący Zwierzchnictwo w Polsce („Locumtenentia in Polonia”) Zakonu Rycerskiego Świętego Grobu Bożego w Jerozolimie. Jednocześnie, w tym samym dniu Wielki Mistrz OESSH powołał ówczesnego Prymasa Polski, kard. Józefa Glempa - od 19 czerwca 1995r. Kawalera Wielkiego Krzyża OESSH, na pierwszego Wielkiego Przeora Polskiego Zwierzchnictwa, który piastował tę godność aż do swojej śmierci, 23 stycznia 2013 r.

Dzięki zaangażowaniu i życzliwości kard. Giuseppe Caprio (1914-2005), Wielkiego Mistrza OESSH      w latach 1988-1995, doszło 25 lat temu do oficjalnego utworzenia w Polsce krajowej struktury terytorialnej Zakonu Bożogrobców, zwanej „Zwierzchnictwem” (wł. Luogotenenza).

Z okazji srebrnego jubileuszu, 8 grudnia 2020 r., w bazylice pw. Grobu Bożego w Miechowie, w trudnych okolicznościach pandemii koronawirusa, została odprawiona Msza Św. koncelebrowana w intencji wszystkich żywych i zmarłych Kawalerów i Dam Grobu Bożego w Zwierzchnictwie w Polsce OESSH oraz w intencji śp. J. Em. kard. Józefa Glempa EMCSSH, pierwszego Wielkiego Przeora Polskiego Zwierzchnictwa OESSH (1995-2013). Uroczystość była transmitowana przez internet.

Starania zmierzające do odnowienia obecności Bożogrobców w Polsce, po ich przejściowej likwidacji w okresie zaborów, podjęto po odzyskaniu niepodległości w środowisku Kardynała Augusta Hlonda Prymasa Polski. W jego otoczeniu i pod jego patronatem polscy kawalerowie rycerskiego zakonu Bożogrobców rozpoczęli w końcu lat dwudziestych ubiegłego wieku zabiegi o powołanie w Polsce osobnego zwierzchnictwa. W tej sprawie w 1928 skierowano specjalny memoriał do dostojników Zakonu w Rzymie. We wrześniu 1930 roku powstał, mający służyć realizacji tego zamierzenia „Miechowski Komitet Organizacyjny”, którego przewodniczącym został Zdzisław hr. Grocholski a sekretarzem Zbigniew Belina-Prażmowski, obaj będący już wtedy komandorami Zakonu. II wojna światowa zniweczyła te starania polskich rycerzy Bożogrobców. Kolejne starania w czasie wojny próbował podejmować bp Józef Gawlina ordynariusz polowy Wojska Polskiego. Po wojnie kontynuowały je polskie środowiska emigracyjne w Londynie.

Idea powołania zwierzchnictwa Rycerzy Bożogrobców w Polsce znalazła zrozumienie u przedstawicieli zwierzchnictwa Anglii i Walii, na czele z jego zwierzchnikiem Robertem B. Bensonem i obywatelem brytyjskim polskiego pochodzenia Johnem Francisem Sovą, którzy nawiązali bezpośrednie kontakty z Prymasem Polski Kardynałem Józefem Glempem. Właśnie w związku z ich działaniami przybył w maju 1995 roku do Polski z pierwszą wizytą Gubernator Generalny Zakonu Ludovico hr. Carducci Artenisio.

Konsekwencją podjętych działań stały się wyżej przywołane decyzje Wielkiego Mistrza, a ich rezultatem było mianowanie 8 grudnia 1995 Kardynała Józefa Glempa Wielkim Przeorem Zakonu w Polsce oraz formalne powołanie do życia Zwierzchnictwa Bożogrobców w Polsce. Pierwszym świeckim zwierzchnikiem Zakonu w Polsce został mianowany prof. dr hab. Jerzy Wojtczak - Szyszkowski.

Nad dalszym rozwojem Zakonu w Polsce szczególnie aktywnie pracował ówczesny Kanclerz Archidiecezji Warszawsko - Gnieźnieńskiej, a obecny Biskup Ordynariusz Łowicki, ks. prof. Andrzej F. Dziuba.

Zwieńczeniem wieloletnich starań nad przywróceniem obecności Rycerzy Grobu Bożego w Polsce stała się dwudniowa uroczystość inwestytury duchownych, kawalerów i dam, która odbyła się 24 i 25 marca 1996 w Warszawie, a której 25. rocznica przypadnie w 2021.

Artykuł opracowano między innymi na podstawie prac: Maurycego Fojcika i Jana Włudarczyka. Foto: archiwum redakcji oraz Grażyna Świat.